The Bible in Tinata Tuna spoken by the Tolai people of the Gazelle Peninsula East New Britain Province, Papua New Guinea (Genesis)

A VUNAPAINA

A vavaki na rakarakan
a gunagunan ma ra tarai

ITa ra vunapaina God i ga vaki ra
bala na bakut ma ra rakarakan a
gunagunan. 2 Ma ra rakarakan a guna-
gunan i ga purpuman, ma i kapakapana
ka, ma ra lamanana i ga bobotoi; ma ra
Tulungea i God i ga bebe ta ra ul a polo.

3 Ma God i ga biti: A kapa na vana ri-
kai! Ma ra kapa i ga vana rikai. ^ Ma God
i ga gire ra kapa i boina; ma God i ga tibe
varbaiane vue ra kapa kan ra bobotoi.
5 Ma God i ga vatang ra kapa ba a Bung
na Keake, ma ra bobotoi ba a Bung na
Marum. Ma i ga r avian ma i ga malana,
a luaina bung.

6 Ma God i ga biti: A ngala na maup
na vana rikai livuan ta ra lavur polo, ma
na tibe varbaiane ra lavur polo! ^ Ma
God i ga vaki ra maup ma i ga tibe var-
baiane vue ra tava ta ra vavai na niaup
kan ra tava ta ra ul a maup; ma i ga da-
mana ka. » Ma God i ga vatang ra ul a
maup ba a Bala na Bakut. Ma i ga ravian
ma i ga malana, a vauruana bung.

9 Ma God i ga biti: A lavur polo ta ra
vavai na bala na bakut diat a vana guvai
tai ta kopono kiki upi ra pia i ge na vana
rikai; ma i ga damana ka. 10 Ma God i ga
vatang ra pia i ge ba a Gunan, ma ra kiki
guvai na lavur polo ba a Ta; ma God i ga
gire ba i boina. i^ Ma God i ga biti: A
vura na gol rikai ta ra pia, ma ra davai
ba na vuai ra patina, ma ra davai ba na
vuai ra vuaina, tikatikai da kana manga-
mangana iat; ma diat a tavua tana ta ra
gunagunan! Ma i ga damana ka. 12 Ma ra
vura i ga gol rikai ta ra pia, ma ra davai
ba i vuai ra patina da kana mangamanga-
na iat, ma ra umana davai ba diat a vuai
ra vuai diat, nina ba diat a tavua tana
mulai da kadia mangamangana; ma God
i ga gire ba i boina. *3 Ma i ga ravian ma
i ga malana, a vautulana bung.

14 Ma God i ga biti: A umana kapa
diat a vana rikai ta ra maup arama liu,
upi diat a tibe varbaiane vue ra bung na
keake ma ra bung na marum; boina ba
diat a umana vakilang ure ra umana e,
ma ra umana bung, ma ra umana kilala;

1^ ma ra umana kapa diat a ki arama liu
upi diat a vakapa ra rakarakan a guna-
gunan; ma i ga damana ka. 16 Ma God i
ga vaki a ura ngala na kapa, nina i ngala
ta dir i kure ra bung na keake, ma ra
ikilik i kure ra bung na marum; ma ra
lavur tagul bula. ^"^ Ma God i ga vaki diat
arama liu upi diat a vakapa ra gunagu-
nan, 18 ma upi diat a kure ra bung na
keake ma ra bung na marum, ma upi
diat a tibe varbaiane vue ra kapa ma ra
bobotoi. Ma God i ga gire ba i boina ka.
19 Ma i ga ravian ma i ga malana, a vai-
vatinabung.

20 Ma God i ga biti: A lavur polo diat
a kor ma ra lavur mangana i laun, ma ra
umana beo diat a purpururung arama liu
ra maup! 21 Ma God i ga pait ra lavur
konakonom ma ra lavur mangana i laun
ma i peal ta ra polo, tikatikai da kana
mangamangana iat, ma ra lavur beo i
purpururung da kana mangamangana
iat; ma God i ga gire ba i boina. 22 Ma
God i ga tata vadoane diat ma i ga biti:
Avat a kakava mulamulai ma avat a va-
pealane avat, ma avat a kor ta ra polo na
ta, ma ra umana beo diat a peal ta ra
gunagunan. 23 Ma i ga ravian ma i ga ma-
lana, a vailimana bung.

24 Ma God i ga biti: A lavur mangana
i laun na vana rikai ta ra pia, tikatikai da
kana mangamangana iat, a umana vava-
guai ma ra umana mangana dia kakao
ma ra umana leing ta ra pui da kadia ma-
ngamangana! Ma i ga damana. 25 Ma
God i ga pait ra leing ta ra pui da kana
mangamangana ma ra umana vavaguai
da kadia mangamangana ma ra lavur
mangana dia kakao ra pia da kadia ma-
ngamangana; ma God i ga gire ba i boina.

26 Ma God i ga biti: Dat a pait ra tarai
varogop ma dat ma ta ra malalar i dat;
ma diat a kure ra en ara na ta ma ra uma-
na beo dia purpururung arama liu ta ra
maup, ma ra umana vavaguai, ma ra
rakarakan a gunagunan par^ damana bu-
la ra lavur mangana i kakao ra pia. 27 Ma
God i ga pait ra tarai ta ra malalarina;
ta ra malalar i God i ga pait ia; i ga vaki
dir a tutana ma ra vavina. 28 Ma God i
ga tata vadoane dir ma i ga biti ta dir:

AVUNAPAINA1,2,3

Amur a vakubur ra tarai, ma amur a
vapealane amur, ma avat a kor ta ra ra-
karakan a gunagunan, ma avat a uvia
pa ia, pi avat a kure ra en na ta ma ra
lavur beo liuliu, ma ra lavur mangana i
laun ma i kakao ra pia. 29 Ma God i ga
biti: Gire, iau tar tul tar ta mumur a lavur
mangana davai dia vuai ra pat i diat ta ra
rakarakan a gunagunan, ma ra lavur
davai par dia vuai ra vuai diat, nina diat
a tavua mulai tana; amumur magit na
nian; 3o nia iau tar tul tar ra lavur davai
i lubalubang ta ra lavur mangana vava-
guai ma ra lavur beo liuliu, ma ra lavur
mangana i kakao ra pia ma i laun, upi
adia nian. Ma i ga damana. ^i Ma God i
ga gire ra lavur magit par i ga pait ia, ma
gire, i vakak tuna. Ma i ga ravian ma i ga
malana, a valaptikaina bung.

2 Damana i ga pait vapar ra bala na
bakut ma ra rakarakan a guna-
gunan ma ra pepeal magit tana. 2 Ma ta
ra valavuruana bung God i ga tar pait ot
pa kana papalum, nina i ga ongor tana,
ma i ga ngo ta ra valavuruana bung kan
ra lavur papalum i ga tar pait ia. 3 Ma
God i ga vadoane ra valavuruana bung
ma i ga vagomgom ia, tago i ga ngo kan
ra lavur papalum tana, nina i ga vaki ia,
ma i ga tar pait ia.

4 Go ia ra vunapai ra bala na bakut
ma ra vunapai ra rakarakan a gunagunan
ta nam ra e ba di ga vaki dir ma ba ra
Luluai God i ga pait ra rakarakan a guna-
gunan ma ra bala na bakut. 5 Ma pa ta
davai na pui i ga gol boko ta ra rakara-
kan a gunagunan ma pa ta lubang na ma-
git kai ra gunan i ga tar tavua, tago a
Luluai God pa i ga tul tar boko ra bata
ta ra gunagunan, ma pa ta tutana boko
upi na palum ra pia; 6 ia kaka a vuai i ga
tubang rikai ta ra gunan ma i ga vabilim
ra mata i ra rakarakan a gunagunan:
^ Ma ra Luluai God i ga pait ra tutana ma
ra tobon na pia, ma i ga vu tar ra ubar na
nilaun ta ra bilauna; ma ra tutana i ga
laun tana.

A uma Eden

8 Ma ra Luluai God i ga pait tika na
uma na davai ta ra papar a taur, ma i ga
vaki ra tutana tana, nina i ga mal ia.
9 Ma ra Luluai God i ga vatavua ra lavur
davai, ba di manane diat, ma dia topa ra
nian; ma ra davai na nilaun bula, i ga tur
livuan ta ra uma, ma ra davai ba da nu-
nure tana ra boina ma ra kaina. 10 Ma

tika na tava alir i ga vana rikai maro
Eden, upi na vabilim ra uma; ma abara i
vana varbaiai upi na ivat na tava alir.
'1 A luaina, a iangina Pison, ma i ga alir
kikil ra gunan Kavila, nina ba di ga gire
ra goled tana; 12 ma ra goled kai nam ra
gunan i ga boina; a bulit na davai, a ia-
ngina bedolak, i tur bula tana, ma ra bo
na vat, a iangina onik. i3 a vauruana
tava alir di vatang ia ba Gion, nina ba
i vana kikil ra gunan Kus parika. i^ Ma
ra iang i ra vautuluna tava alir ba Kide-
kel, nina i alir upi ra matana taur ta ra
gunan Asiria. Ma ra vaivatina tava alir
ia ra Oiparat. i5 Ma ra Luluai God i ga
agure ra tutana ma i ga vaki ia ta ra uma
Eden upi na papalum tana ma upi na
balaure. i^ Ma ra Luluai God i ga var-
tuluai pire ra tutana, ma i ga biti: Una
ian ta ra lavur davai dia tur ta ra uma;
17 ma koko una ian ta ra davai di nunure
tana ra boina ma ra kaina, tago nam ra
bung u ian tana, a dovotina una virua.
18 Ma ra Luluai God i ga biti: Pa i
boina ba ra tutana na ki varkolono; ina
vaki kapi kana ta tika na tena marama-
ravut. 19 Ma ra Luluai God i ga pait ra
lavur vavaguai, ma ra lavur leing kai ra
pui, ma ra lavur beo dia vana liu; i ga
pait diat ma ra pia, ma i ga agure diat
tadav ra tutana, upi na gire ba na vatang
diat ma ra ava; ma ra lavur magit i laun
na kap nam ra iangina ba ra tutana na
vaiang tar ia. 20 Ma ra tutana i ga vaiang
tar ra iang i ra lavur vavaguai ma ra lavur
beo dia vana liu, ma ra lavur leing par kai
ra pui; ma pa ta tena maramaravut boko
kai ra tutana. 21 Ma ra Luluai God i ga
tulue ra mamat na nidiop tadav ra tuta-
na; ma ba i tarurungai, i ga tak vue tika
na ur na pal a virvirina tana, ma i ga va-
bonot ra mata ma ra viono. 22 Ma ra
Luluai God i ga mal pa tika na vavina ma
ra ur na pal a virvirina, ma i ga agure
pirana. 23 Ma ra tutana i ga biti: A uruna
tai ra urugu ma a viono tai ra viogu. Da
vatang ia ba Vavina, tago di ga pait va-
arike tai ra Tutana. 24 Kari a tutana na
vana kan tamana ma nana ma na ki pire
kana vavina, upi dir tikai ka. 25 Ma dir
par pa dir ga mal boko, a tutana ma kana
vavina, ma pa dir ga vavirvir.

A bunura kai ra tarai

3 Ma ta ra lavur leing par ba ra
Luluai God i ga pait diat, a vui
i lia ma ra kabinana ure ra vavagu. Ma

AVUNAPAINA3,4

i ga biti tai ra vavina dari: A dovotina
vang, God i ga tigal amur, ba koko amur
a ian ta ra lavur davadavai ta ra uma?

2 Ma ra vavina i ga biti tai ra vui: Amir
a ian ta ra vuai ra lavur davai ta ra uma;

3 ia kaka ure ra vuai ra davai livuan ta ra
uma God i ga biti dari: Koko amur a ian
tana ma koko amur a bili ia, kan amur
a mat. ^ Ma ra vui i ga biti tai ra vavina:
Vakir amur a mat, pata tuna; 5 ma God
i nunure ba ta nam ra bung amur a ian
tana, na tapala ra mata i mumur, ma
amur a vardada ma God ma amur a ma-
toto ta ra magit i boina ma ta ra magit i
kaina. 6 Ma ba ra vavina i ga gire ba ra
davai i topa ra nian, ma ba a magit na
varmananai ta ra matana, ma ba ra davai
i boina, tago i varvamatoto, i ga takan
pa ta vuaina tana ma i ga en ia, ma i ga
tabar bula kana tutana me, ma i ga ian.
7 lo, a mata i dir i ga tapala muka, ma dir
ga nunure ba pa dir mal; ma dir ga ingit
guve ra umana mapina lovo, ma dir ga
mal me.

8 Ma dir ga valongore ra nilai ra Lu-
luai God, ba i vanavana ta ra uma ta ra
vuvu ravian; ma ra tutana ma kana tau-
lai dir ga parau kan ra mata i ra Luluai
God, ta ra davadavai na uma. 9 Ma ra
Luluai God i ga oro pa ra tutana ma i ga
biti tana: U ki ave? lo Ma i ga biti: lau tar
valongore ra nilaim ta ra uma, ma iau ga
burut, tago pa kaugu ta mal; ma iau ga
parau. ^i Ma i ga biti: To ia i tar ve u ba
pa kaum ta mal? Dave, u tar ian vang ta
ra davai, nina iau ga tigal u tana pi koko
una ian tana? 12 Ma ra tutana i ga biti:
Nam ra vavina u ga vaki ia piragu, ia
nam i ga tabar iau ma ra vuai ra davai,
ma iau ga ian. i3 Ma ra Luluai God i ga
biti tai ra vavina: Ava go u tar pait ia?
Ma ra vavina i ga biti: A vui i ga vagu pa
iau ma iau ga ian.

14 Ma ra Luluai God i ga biti tai ra
vui dari: Una manga kakaina ta ra lavur
vavaguai, ma ra lavur leing ara ra pui,
tago u tar pait nam ra magit; una kakao
ta ra balam uka, ma una en ra tobon ta
kaum nilaun par; J5 ma ina vatur ra kini
na ebar pire mumur ma ra vavina, upi
amur a ki na ebar vargil, ma damana
bula ra umana bul mur tam ma ra umana
bul mur tai ra vavina; na nuk upi na rua
vadala ra ulum ma una nuk upi una karat
vadala ra inabut na kauna.

16 Ma i ga biti tai ra vavina: Ina va-
ngala ra lavur kinadik piram, ba una ka-
kava; una kava vaarike ra umana bul ma

na tup u ra kinadik tana; kaum mamai-
nga na tur pire kaum tutana, ma na kure
u.

17 Ma i ga biti tai Adam: Tago u tar
torom ta ra nilai kaum vavina, ma u tar
ian ta ra vuai na davai nina iau ga tigal u
tana dari, Koko una ian tana, a pia na
kakaina ure u; na monong u ra papalum,
upi una ian tana ta kaum nilaun par.
18 A kait ma ra kara na tavua tana upi
kaum; ma una ian ta ra magit i tavua ta
ra uma. ^^ Una en ra am magit ta ra ma-
ngamangon i ra matam tuk ta nam ra
bung, ba una lilikun mulai tadav ra pia,
tago di ga pait u mame; tago u a tobon
ika, ma una lilikun mulai tadav ra tobon.

20 Ma ra tutana i ga vatang kana va-
vina ba Eva, tago a na i diat par dia lal-
aun. 21 Ma ra Luluai God i ga pait ra mal
ure dir ma ra pal a vavaguai, ma i ga
vamal dir me.

22 Ma ra Luluai God i ga biti: Gire,
ra tutana i papait na varogop ma tikai
ta dat, tago i nunure ra magit i boina
ma ra magit i kaina; ma go upi koko na
tulue ra limana ma na tatak pa bula ta
ra davai na nilaun, ma na ian, ma na
laun vatikai, 23 ra Luluai God i ga tul
vaire vue kan ra uma Eden upi na palum
ra pia, nina di ga pait ia me. 24 Damana
i ga korot vairop vue ra tutana; ma i ga
vaki ra umana angelo ta ra uma Eden,
ta ra papar a taur tana, ma dia ga vatur
ra pakat na vinarubu i birao ma i tavur-
vuru, upi diat a balaure ra nga tadav ra
davai na nilaun.

The Bible in Tinata Tuna spoken by the

Tolai people of the Gazelle Peninsula

East New Britain Province

Papua New Guinea

© Bible Society of Papua New Guinea 1983

53P— 2M— 1994— HKBS

ISBN 9980 63 321 2

Published 1983 8,000

Reprinted 1990 2,000

Reprinted 1994 2,000